- تعداد نمایش : 515
- تعداد دانلود : 475
- آدرس کوتاه شده مقاله: https://bahareadab.com/article_id/1326
- کد doi مقاله: Doi: 10.22034/bahareadab.2022 .15 .6525
سال : 15
شماره : 7
شماره پی در پی : 77
ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15،
شماره 7،
،
شماره پی در پی 77
تلمیح و انواع آن در غزلیات بیدل دهلوی
صفحه
(157
- 174)
محمدحاجی عبدالحسینی ، بهرام پروین گنابادی (نویسنده مسئول)، ثریا رازقی
تاریخ دریافت مقاله
: مرداد 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله
: آبان 1400
چکیده
زمینه و هدف: تلمیح از پرکاربردترین شگردهای ادبی است. شاید در مجموعۀ اشعار شاعری متقدم یا متأخر، جای بسیاری از صنایع ادبی خالی باشد، اما صنعتی که عموماً در شعر یافت میشود، تلمیح است. با توجه به اینکه تلمیح، در سبک هندی دچار تحول و گستردگی خاصی شد، بیدل دهلوی نیز چون دیگر شاعران سبک هندی، از این صنعت در غزلیات خود استفاده کرد؛ درعین حال نگاه او به تلمیح مانند شعرای پیشین و همعصر خود نبود. بیدل اگرچه نسبت به همعصران خود در استفاده از این صنعت کم کارتر است، سعی در نوآوری بیشتری داشته است. در این مقاله با شرح برخی از ابیاتی که در آن تلمیح بکار رفته، سعی شده است مشکلات معنایی این ابیات در حد توان مرتفع گردد و علاقه مندان درک بهتری از مضمون پردازیهای این شاعر پرآوازه داشته باشند.
روش مطالعه: روش کار در این تحقیق، همچون بیشتر تحقیقاتی کـه در حـوزۀ علـوم انـسانی انجـام میگیرد، توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای است.
یافته ها: بیدل در کاربرد تلمیحات ایرانی، یکی از کم‌کارترین شعرای سبک هندی است. اما در غزلیات او، نام عشاقی همچون مجنون و فرهاد در کنار شیرین و لیلی، بسامد بالایی دارد. درعوض تلیمحات اسلامی دارای بسامد قابل توجهی در اشعار او هستند. بیدل برخلاف قصاید و مثنویها که از تلمیح به حضرت محمد(ص) مضمونهای قابل توجهی ساخته است، در غزلیات بیشتر به تلمیح پیامبرانی همچون موسی، عیسی، یعقوب و یوسف پرداخته است.
نتیجه گیری: غالب استفادۀ بیدل از صنعت تلمیح، با تصرف او در روایت، داستان و ماجرای موردنظر صورت گرفته است و مهمتر اینکه تقریباً همیشه برداشت دلخواه خود را از موضوع داشته است. در واقع تقریباً در همۀ موارد کاربرد تلمیح در غزلیات او با انتقال پیام اخلاقی – مذهبی همراه است حتی اگر با ماجرایی عاشقانه روبرو باشیم. همچنین او گاه تلمیح را با صنایعی چون تشبیه، اسلوب معادله، کنایه، پارادوکس و استعاره آمیخته است.
کلمات کلیدی
تلمیح
, غزلیات
, بیدل دهلوی
, سبک هندی
- قرآن کریم
- امثال و حکم، دهخدا، علی‌اکبر (1379)، 4 جلد، تهران: امیرکبیر.
- بیان، شمیسا، سیروس (1393)، تهران: میترا.
- بیدل دهلوی و اسطوره های ایرانی، حکیم‌آذر، محمد (1386)، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، (7) 3، صص 13-24.
- بیدل و انشای تحیر، حسن‌لی، کاووس (1399)، تهران: معین.
- تشبیه های تلمیحی در سروده های شفیعی کدکنی، سلیمی، حبیب الله و پارسا، سید احمد (1395) زبان و ادبیات فارسی، (87) 27، صص 95-111.
- تفسیر انفسی قرآن کریم در اشعار بیدل دهلوی، شریفی، محمد و حسین‌زاده، اکرم. (1395). دومین همایش بین المللی شرقشناسی، مطالعات ایرانی و بیدل پژوهی.
- حافظ شیرازی، شمس‌الدین (1377) دیوان، تهران: پیک فرهنگ.
- حافظ و آشنایی‌زدایی در قلمرو تلمیح، توکلی، حمیدرضا (1392)، مجلۀ مطالعات زبانی و بلاغی، (7) 4، صص 7-26.
- غزلیات بیدل، بیدل دهلوی، عبدالقادر (1386)، ، 3جلد، به کوشش محمد سرور مولایی، تهران: علم.
- غزلیات، سعدی شیرازی، شیخ مصلح‌الدین (1385)، به تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: هرمس.
- فرهنگ تلمیحات، شمیسا، سیروس (1373)، تهران: فردوس.
- قصص قرآن مجید برگرفته از تفسیر عتیق نیشابوری، سورآبادی، عتیق‌بن محمد (1365)، به اهتمام یحیی مهدوی، تهران: خوارزمی.
- کلیات اشعار، طالب آملی، (بیتا) به اهتمام و تصحیح شهاب طاهری، تهران: کتابخانه سنایی.
- گزیدۀ غزلیات بیدل، کاظمی، کاظم (1386)، تهران: عرفان.
- گلستان، سعدی شیرازی، شیخ مصلح‌الدین (1376)، به کوشش خلیل خطیب‌رهبر، تهران: صفی‌علیشاه.
- لغتنامه، دهخدا، علی‌اکبر (1377)، تهران: دانشگاه تهران.